Bütün Genellemeler Yanlış mıdır?

BÜTÜN GENELLEMELER YANLIŞ MIDIR?

Düşünen, konuşan, sorgulayan, üreten, dik durmasını bilen, önüne gelene boyun eğmeyen kafalara tüm insanlığın ihtiyacı vardır.

Genellemeler bir kural veya yasa değil insanlardaki egemen bakış açılarıdır. Bilimsel anket ve istatistikî çalışmalar bu amaca hizmet etmektedir. Sosyal bilimlerdeki bilimsel tespitler ve bulgular, genellemelerle ifade edilir. Ancak bu genellemeler, çoğu kez egemen çıkar gruplarına hizmet eder. Bu genellemeleri tek doğru görüp diğer istisnaları hiçe sayanlar haksızlığa ve zulme zemin hazırlamış olurlar. O halde genellemeleri tek doğru görmek yanlıştır.

Genellemeler arasında saçmalıklar olduğu gibi doğru tespitler de vardır. Nasıl ki bütün genellemelere doğru diyemezsek, “bütün genellemeler yanlıştır” önermesi de bir genelleme olduğu için bunu da diyemeyiz.

Dinlerin ve ideolojilerin ilkeleri vardır. İlkeler birtakım genellemelerdir. Her ilkenin mutlaka istisnaları da vardır. İlkeleri koyanlar, istisnaları da koyarlar. Çünkü hasta var, yaşlı var, çocuk var ve daha pek çok istisnaya girecek durumda insanlar vardır. İstisnaları olmayan ilkeler evrensel olamaz. Ancak dönemsel, tarihsel, bölgesel olabilir. Belli bir coğrafya, sınıf için geçerli olabilir. İlkeli insan da ilkelere sahip olan insandır. İlkeli (prensipli) olmayan insandan her şey beklenir, değerleri olmayan insandan hiçbir şey beklenmez. İnsan, ilkeleriyle ve değerleriyle ayakta durur. İlkesiz insan omurgasız insan gibidir, bukalemun gibidir. Kişisel basit çıkarları için her kılıfa girebilir. İlkeli insanın ne yapacağı bilinir. Ya ilkesiz insanın?

İlkeler ve değerler, hukuk devletini kurmayı amaçlar. İlkesiz bir toplum, kabile devleti gibidir. Kurallar, güçlünün lehine, zayıfların aleyhine işler. Böyle bir yapıda devlet adeta güçlülerin çıkarlarını korumak için kurulmuştur.

Yanlış ve zararlı ilkeleri ve genellemeleri tartışabiliriz, ancak ahlaki erdemleri kazandırmayı amaçlayan genellemeleri bütünsel olarak reddedemeyiz. Atasözleri ve özdeyişler birer genellemedir. “Alma mazlumun ahını çıkar aheste aheste.” veya “Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.” gibi atasözleri birer doğru genellemedir. Elbette ki bunların da istisnaları vardır.

Genel olarak kırmızı ışıkta geçmek yanlıştır. Gerekçe: Bu tartışılmaz bir kural olduğu için değil trafik kazalarına neden olduğu için yanlıştır. Ancak zorunlu durumlarda geçilebilir. Beslenmesine dikkat etmeyen insanlar aşırı kilo sonucu şeker veya kolesterol sorunu yaşayabilirler. Ancak bunun da kayda değer istisnaları görülebilir. Leş yemenin sağlık açısından ciddi sakıncaları vardır, Allah da bu veya daha başka gerekçelerle leş yemenin sakıncalı olduğunu bildirmiştir. Ancak ne leş ne de domuz eti yemek bir tabu veya dogma değildir. Zorunlu durumlarda yenilebilir demek, bu genel kaidenin de istisnaları olduğunu ortaya koyar. Aynı zamanda leş ve domuz etinin yenilemez haram olduğunu, ancak tabu ve dogma olmadığını gösterir. Çünkü bu ilahi yasaklar da, birtakım ahlaki veya mantıki gerekçelere dayanır.